درمورد سیستم عصبی مرکزی و بیماری‌های مربوط به آن چه می‌دانید؟

سیستم عصبی مرکزی (CNS) مغز و نخاع را شامل می‌شود. نخاع توسط ستون فقرات و مغز توسط استخوان جمجمه احاطه شده تا از آسیب‌هی احتمالی به این سیستم جلوگیری شود. طناب نخاعی از پشت مغز در مرکز ستون فقرات آغاز و تا ناحیه‌ی پشت کمر ادامه پیدا می‌کند. نخاع و مغر هر دو در داخل یک غشای سه لایه محفوظ هستند که به آن مننژ (meninge) گفته می‌شود.

متخصصان فیزیولوژی و آناتومی سیستم عصبی مرکزی را مورد مطالعه قرار داده‌اند. با این حال هنوز موارد ناشناسی درمورد آنها وجود دارد.

سیستم اعصاب مرکزی علاوه بر حرکات، افکار، احساسات و خواسته‌های ما، کنترل موارد دیگری مانند ضربان قلب، تنفس، تنظیم دمای بدن، آزاد شدن بعضی از هورمون‌ها و بسیاری از موارد دیگر را برعهده دارد.

عصب بینایی، شبکیه، اپیتلیوم بویایی و اعصاب بویایی، گاهی اوقات به عنوان بخشی از دستگاه عصبی مرکزی در کنار مغز و نخاع قابل رؤیت هستند. به‌این خاطر که آنها به طور مستقیم با بافت عصبی بدون الیاف در ارتباط هستند.

در ادامه بخش‌هایی از سیستم عصبی مرکزی را با جزئیات بیشتر معرفی می‌کنیم:

مغز

پیچیده‌ترین ارگان و اندام در بدن انسان، مغز است و حدود ۲۰ درصد از انرژی بدن صرف آن می‌شود. قشر مغزی (Cortex) که خارجی‌ترین و بزرگترین بخش مغز است، حدود ۱۵ تا ۳۳ میلیارد نورون را شامل می‌شود که هر یک به هزاران نورون دیگر وصل هستند. در مجموع، مغز انسان از حدود ۱۰۰ میلیارد نورون و ۱۰۰۰ میلیارد سلول نوروگلیا و یا سلول پشتیبان، تشکیل شده است.

در واقع مغز اتاقک کنترل مرکزی بدن ما است و برخی بخش‌های مغز برای انجام عملکرد مناسب، نقش‌های اختصاصی برعهده دارند. با این حال خیلی از عملکردهای پیچیده‌ی منطقی و استدلالی مانند خلاقیت و حل مسئله با همکاری مناطق مختلف در شبکه‌ی مغز امکان‌پذیر است.

مغز انسان به چهار لوب تقسیم می‌شود:

• لوب گیجگاهی: وظیفه‌ی پردازش اطلاعات حواس ورودی و اختصاص دادن آنها به معانی احساسی را برعهده دارد. این لوب در تنظیم خاطرات بلند مدت نیز دارای نقش است و همچنین برخی از جنبه‌های ادراک زبان نیز به این بخش مربوط است.
• لوب آهیانه: وظیفه‌ی دریافت و پردازش اطلاعات حسی شامل درک فضایی و لامسه را برعهده دارد.
• لوب پس سری: جایگاه پردازش تصویری مغز و محل قشر بینایی است.
• لوب پیشانی: در جلوی مغز، اکثر نورون‌های حساس به دوپامین را شامل می‌شود و حافظه‌ی کوتاه‌مدت، هوشیاری و احساساتی مانند انگیزه به این بخش مربوط هستند.

مناطق مغزی

نگاه جزئی‌تر به برخی قسمت‌های خاص مغز:

• گره‌ها و یا عقده‌های قائده‌ای: (Basal ganglia) پردازش و کنترل حرکات ارادی و تصمیم‌گیری در مورد فعالیت‌های حرکتی را شامل می‌شود. بیماری‌های تأثیرگذار روی این ناحیه عبارتند از: پارکینسون و هانتینگتون

درصورت مشاهده‌ی این علائم مربوط به بیمار‌های سیستم عصبی مرکزی مراجعه‌ی هرچه زودتر به بهترین متخصص مغز و اعصاب توصیه می‌شود.

• مخچه: (Cerebellum) وظیفه‌ی پردازش اطلاعات حرکتی را برعهده داشته و همچنین در هوشیاری دارای نقش است. اختلال در حرکت از علائم اولیه‌ی آسیب دیدن مخچه است که به عنوان آتاکسی نیز شناسایی می‌شود.
• ناحیه ی بروکا (Broca’s area) : بروکا ناحیه‌ای کوچک در سمت چپ مغز (گاهی در افراد چپ دست در سمت راست مشهود است)، در پردازش اطلاعات زبانی بسیار حائز اهمیت است. درصورت آسیب دیدن این ناحیه، قدرت تکلم فرد دچار اختلال می‌شود ولی هنوز قادر به درک درست گفتار می‌باشد.
• جسم پینه‌ای(Corpus Callosum ) : جسم پینه‌ای، یک دسته‌ی وسیع از الیاف عصبی را شامل می‌شود که وظیفه‌ی اتصال نیم‌کره‌ی چپ و راست مغز را به یکدیگر برعهده دارند. جسم پینه‌ای بزرگترین سازنده‌ی ماده‌ی سفید در مغز می‌باشد که دو نیم کره را به یکدیگر مربوط می‌کند. جسم پینه‌ای در کودکان مبتلا به معلولیت ذهنی از اندازه‌ی عادی کوچکتر است ولی افراد چپ‌دست و موسیقیدان‌ها معمولاً دارای جسم پینه‌ای بزرگتری هستند.
• بصل النخاع: (Medulla oblongata) در زیر جمجمه ادامه پیدا کرده و در کنترل اعمال غیر ارادی مانند تنفس، استفراغ، عطسه و همچنین حفظ فشار خون ایفای نقش می‌کند.
• هیپوتالاموس (Hypothalamus) : در بالای ساقه‌ی مغز قرار گرفته و تقریبا به اندازه‌ی بادام است. هیپوتالاموس برخی از نوروهورمون‌ها را ترشح کرده و در کنترل گرسنگی، تشنگی و تنظیم دمای بدن مؤثر واقع می‌شود.
• تالاموس (Thalamus) : تالاموس که در مرکز مغز جای دارد، اطلاعات حرکتی و حسی را از سراسر بدن دریافت کرده و بعد از پردازش به بخش‌های مربوطه در قشر مغز می‌فرستد. تالاموس در تنظیم هوشیاری و خواب نیز دخالت دارد.

نخاع

نخاع در ستون فقرات، در پشت و کمر قرار گرفته و وظیفه‌ی انتقال تمام اطلاعات بین مغز و بدن را برعهده دارد. در مرکز ستون فقرات و از محلی که نخاع و مغز با هم در ارتباطند ۳۱ عصب نخاعی به طناب عصبی وارد می‌شود.

سرتاسر نخاع به اعصاب موجود در سیستم عصبی محیطی، متصل است. این اعصاب وظیفه‌ی انتقال اطلاعات حسی از ماهیچه، پوست، مفاصل و عضلات را برعهده دارند.

دستورات اولیه‌ی صادر شده از مغز، ابتدا به ستون فقرات و نخاع منتقل شده و از آنجا به اندام‌های حسی مانند عضلات، ارسال می‌شود و همچنین اطلاعات حسی از بافت‌های حسی مانند پوست ابتدا به نخاع رفته و از طریق نخاع به مغز انتقال می‌یابد.

نخاع مدارهایی دارد که به‌وسیله‌ی آنها کنترل برخی از پاسخ‌های انعکاسی بدن مانند حرکت غیرارادی بازو و دست هنگام نزدیک شدن به شعله‌ی آتش ممکن می‌شود. مدارهای داخل نخاع و ستون فقرات باعث امکان‌پذیری جنبه‌های پیچیده‌تر حرکت مانند راه رفتن نیز می‌شوند. همچنین اعصاب نخاعی بدون دستور مستقیم مغز، توانایی هماهنگ کردن تمام عضلات لازم جهت راه رفتن را دارد. مثلاً درصورت جدا شدن مغز یک گربه از ستون فقراتش، جوری که ارتباط مغز آن با بدنش به‌کلی از بین برود، با قرار دادن گربه روی تردمیل خواهیم دید که به طور خود به خود شروع به راه رفتن می‌کند. مغز، تنها وظیفه‌ی پردازش شروع و توقف حرکت و یا تغییر مسیر را در هنگام مشاهده‌ی یک شئ مانع، برعهده دارد.

ماده‌ی سفید و خاکستری در سیستم اعصاب مرکزی

سیستم عصبی مرکزی به دو بخش ماده‌ی سفید و ماده‌ی خاکستری تقسیم می‌شود.

به طور کلی، مغز را می‌توان به یک قشر بیرونی از ماده‌ی خاکستری و یک قسمت درونی از ماده‌ی سفید تقسیم کرد. سلول‌های نوروگلیا که وظیفه‌ی حفاظت و پشتیبانی نورون‌ها را برعهده دارند در هر دو نوع بافت وجود دارند. ماده‌ی سفید، شامل دندریت‌ها، آکسون، نوعی سلول پشتیبان می‌شود در حالی که ماده‌ی خاکستری، تشکیل‌شده از نورون (جسم سلولی، آکسون و دندریت ها) است.

اعصاب مغزی

اعصاب مغزی ۱۲ جفت عصب را شامل می‌شود که به طور مستقیم از مغز خارج شده و وظیفه‌ی جمع‌آوری و ارسال اطلاعات بین مغز و قسمت‌های مختلف بدن، به ویژه گردن و سر را برعهده دارد. از این ۱۲ جفت عصب، عصب بینایی و عصب بویایی در قسمت جلویی سر ایجاد می‌شوند که می‌توان آنها را به عنوان بخشی از سیستم عصبی مرکزی در نظر گرفت.

اعصاب بویایی: وظیفه‌ی انتقال اطلاعات بویایی از بخش فوقانی حفره‌ی بینی به حباب‌های بویایی در مغز را برعهده دارد.

اعصاب بینایی: هر عصب بینایی حدوداً دارای ۱٫۷ میلیون رشته‌ی عصبی می‌باشد که اطلاعات بصری را از شبکیه به هسته‌های بینایی در مغز می‌فرستد.

بیماری‌های سیستم عصبی مرکزی

۱- تروما: هرگونه آسیب جسمی و روحی به بدن را تروما می‌نامند. انواع مختلف تروما عبارتند از:

• مکانیکی
• الکتریکی
• حرارتی
• فشاری
• شیمیایی

بسته به محل آسیب، علائم از فلج تا اختلالات رفتاری، متفاوت هستند. برخی از این علائم عبارتند از:

• سردرد شدید و سرگیجه
• شکستگی جمجمه
• پارگی پوست
• غیر قرینگی صورت
• تکلم نامفهوم
• خروج خونابه و مایع مغزی نخاعی از گوش و بینی
• کاهش سطح هوشیاری
• فلج اندام‌ها

۲- عفونت: عفونت مغزی در هنگام التهاب پرده‌های مغزی و یا نخاعی بروز می‌کند که ممکن است به مرگ ختم شود. برخی از ویروس‌ها و میکروارگانیسم‌ها توانایی حمله به سیستم عصبی را دارند که از آن جمله می‌توان قارچ‌هایی مانند مننژیت کریپتوکوک و آغازیانی نظیر مالاریا و… را نام برد.

بیماری مننژیت، روی پرده‌های پوشاننده‌ی مغز و نخاع (مننژ) تأثیر می‌گذارد. در حالی که بیماری انسفالیت (نوع دیگری از عفونت مغزی) خود مغز را درگیر می‌کند.

برخی از علائم عفونت مغزی عبارتند از:

• سردرد
• خواب آلودگی
• درد و سفتی گردن
• تهوع
• تب
• گیجی
• خستگی
• تشنج
• حساسیت به نور
• کما
• کاهش هوشیاری

۳- بیماری‌های استحاله‌ای (دژنراتیو): در بیماری‌هایی مانند پارکینسون بعضی سلول‌های تولیدکننده‌ی دوپامین به‌تدریج عملکردشان را کاهش می‌دهند.

علائم بیماری پارکینسون عبارتند از :

• سفتی عضلات و کندی حرکت بدن
• لرزش
• قامت خمیده
• ضعیف و بم شدن صدا
• راه رفتن نامتناسب
• کاهش توانایی ذهنی در موارد پیشرفته
• اختلال در بلع
• افسردگی

۴- نقص ساختاری: نواقص ساختاری از شایع‌ترین نمونه‌های نقص مادرزادی محسوب می‌شوند. بعضی از بیماری‌های نقص ساختاری سیستم عصبی عبارتند از:

• آننسفالی یا تشکیل نشدن بافت عصبی
• نقص مجرای عصبی
• فلج مغزی
• اپینا بیفیدا

۵- تومورها: هردو تومور سرطانی و غشای سرطانی قادر به اثرگذاری روی بخش‌هایی از سیستم عصبی مرکزی می‌باشند.

برخی از علائم وجود تومور مغزی عبارتند از:

• ضعف و بی حالی
• از بین رفتن تدریجی بینایی
• از دست دادن شنوایی یا زنگ زدن گوش
• دمدمی‌مزاجی و رفتارهای مخاطره‌آمیز
• از دست دادن تعادل
• ناباروری

۶- خودایمنی: در بعضی موارد مانند بیماری ام اس، سیستم ایمنی بدن فرد اشتباهاً به سلول‌های سالم خودی حمله می‌کند.

۷- سکته مغزی : هنگامی که رگ‌های مغزی به هر دلیلی توانایی خون رسانی درست به مغز را از دست دهند، بافت‌های مغزی، با عدم دریافت غذا و اکسیژن روبرو می‌شوند و پس از مدتی سلول‌ها‌ی مغز می‌میرند. دو نوع اصلی سکته مغزی عبارتند از:

ایسکمیک (بسته شدن رگ)

هموراژیک (پاره شدن و خونریزی مغز)

بهتر است پس از مشاهده علائم سکته مغزی به فوق تخصص سکته مغزی مراجعه کنید.

تفاوت سیستم عصبی مرکزی و سیستم عصبی محیطی:

سیستم عصبی محیطی (PNS) بخش‌هایی از سیستم عصبی که در خارج از مغز و نخاع قرار دارد را در بر می‌گیرد. با وجود ارتباط بین دو سیستم عصبی محیطی و مرکزی CNS جدا از سیستم عصبی محیطی محسوب می‌شود.

بین CNS و PNS تفاوت های زیادی وجود دارد. یکی از این تفاوت ها اندازه‌ی سلول است.

آکسون های عصبی در CNS ( دریافت کننده‌ی پیام عصبی) بسیار کوتاه‌تر هستند. اندازه‌ی آکسون عصبی در PNS می تواند تا یک متر برسد. (برای مثال، آکسونی که انگشت شست پا را فعال می‌کند.) در حالی که در CNS آکسون به ندرت از چند میلیمتر بلندتر است.

[ بازدید : 284 ] [ امتیاز : 3 ] [ نظر شما : ]